Een treurige geschiedenis in Theresienstadt
De geschiedenis van Theresienstadt
In het Noordwesten van Tsjechië ligt Terezin. Deze stad werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikt als concentratiekamp voor verzetsstrijders en later ook voor Joden. Vanuit hier werden de gevangenen gedeporteerd naar Auschwitz en andere vernietigingskampen als Treblinka en Sobibor. De stad werd berucht onder de Duitse naam voor Terezin: Theresienstadt.
In 1940 werd de stad overgenomen door de Duitsers. Tsjechische verzetsstrijders werden gevangen gezet in het fort aan de rand van de stad. Eind 1941 kreeg de Duitse bevelhebber de opdracht om een Joodse getto in te richten. Een maand later begon de instroom van Joden uit Tsjecho-Slowakije. De meeste nieuwe inwoners waren wetenschappers, kunstenaars, muzikanten en juristen.
In 1942 werden de oorspronkelijke bewoners van Terezin verplicht om te vertrekken. De stad die ooit 7.000 inwoners had, werd nu bewoond door 50.000 mensen. In dat eerste jaar stierven ongeveer 16.000 mensen door de barre omstandigheden.
De Duitsers stelden een Joodse raad aan. De raad kreeg onder andere de taak om lijsten op te stellen voor deportatie. Zij moesten als het ware kiezen wie er dood ging en wie niet. Door dit te delegeren hadden de machthebbers zelf hun handen vrij. Als de raad niet naar behoren werkte, werden er extra transporten gepland om ze te 'motiveren'.
Door het grote inwonersaantal ontstond er al gauw een gebrek aan.. tja, eigenlijk alles. Hierdoor ontstond postverkeer in Theresienstadt. De gevangenen met een Tsjechische achtergrond mochten ineens 1x per maand een postpakket van 20 kilo ontvangen. Hiervoor diende men een pakketzegel aan te vragen bij de Joodse raad. De verzenders konden de zegel vervolgens ophalen in Praag en op hun pakket plakken. Ze dienden het pakket nog wel te frankeren. Enkel de pakketen met zo'n zegel kwamen de stad binnen. Later mocht men postkaarten verzenden, deze werden echter wel gecontroleerd: Men mocht alleen positief zijn over hun verblijf in Theresienstadt.
Eind 1943 werden er 500 Deense Joden in Theresienstadt geplaatst. De eerste geruchten over vernietigingskampen galmden door Europa. De regering van Denemarken eiste dat het Rode Kruis een kijkje achter de schermen kwam nemen in Terezin. Vanaf dat moment begonnen de Duitsers met "the great beautification":
Allereerst gingen ze de overbevolking in het kamp tegen door een groot deel van de gevangenen te deporteren. Ze lieten de bewoners gebouwen en wegen opknappen. De gebouwen werden vervolgens ingericht als bank, school, café of als restaurant. Ze richtten zelfs een winkel in met de goederen van de gedeporteerde Joden. Daarnaast lieten de Duitsers een zwembad en badhuis bouwen, legden ze tuinen aan en drukten ze speciaal gettogeld. Alles om maar de indruk te wekken dat het om een gewone stad ging en niet om een concentratiekamp. Elke inwoner kreeg zijn eigen rol toebedeeld met bijbehorende dialoog.
Begin 1944 werd het Rode Kruis toegelaten om de leefomstandigheden in Terezin te beoordelen. Het enige wat zij zagen waren vrolijke, goedgeklede mensen. Er werden speciaal optredens gegevens voor het bezoek. Het was genoeg om het Rode Kruis te misleiden.
De list was zo'n groot succes, dat de Duitsers besloten een propaganda film te maken: "Theresienstadt. Ein Dokumentarfilm aus dem jüdischen Siedlungs-gebiet". Het kostte ze 11 dagen om een film te maken waarin het leek alsof de Nazi's een mooie stad hadden gecreëerd voor de Joden. Zo waren er beelden van winkelende mensen en ook van bijvoorbeeld een groot sportevenement. Na het filmen werden alle acteurs meteen op transport gezet en zo snel mogelijk vergast zodat het verraad niet aan het licht kon komen. De Duitsers hoopten dat het Rode Kruis de beelden zou verspreiden zodat de kwaadaardige geruchten de kop zouden worden ingedrukt. Dat is niet gelukt, de stad werd op 8 mei 1945 bevrijd. De film is na de bevrijding gevonden en wordt nog steeds afgespeeld in het museum van Terezin.
In totaal verbleven er ongeveer 140.000 gevangen in Theresienstadt. Bijna 34.000 mensen zijn er overleden door ziekte, marteling of executie. Ruim 88.000 van hen werden gedeporteerd. Van de bewoners overleefden er zo'n 19.000, van de gedeporteerden zijn dat er 3000. Van de 10.500 kinderen overleefden er enkel 142. Net voor de geallieerden de stad bevrijdden is er nog een grote groep inwoners geëxecuteerd. Zij werden achtergelaten in een massagraf. Na de bevrijding zijn ze alsnog begraven op de grote begraafplaats in de stad. Het gaat om zo'n 10.000 graven.
Een dag vol gedachten en ongeloof
Wij parkeerden onze auto aan de rand van de stad. Je merkt pas hoe groot een stad is als je er doorheen loopt. Bij het schoolgebouw kochten we een kaartje. Afhankelijk wat je wilt zien kost een entreekaartje tussen de € 7,00 - € 8,50. De gids zit bij de prijs inbegrepen, je dient wel van te voren te reserveren. Wij kochten een plattegrond met tekst en uitleg voor € 0,50 en konden vrij door de stad lopen.
We begonnen in het schoolgebouw. De muren en etalages hingen vol met gedichtjes en tekeningen gemaakt door de kinderen van het kamp. Het is niet te bevatten dat bijna al deze kinderen door het toedoen van de Nazi's zijn overleden. Vele gedichtjes laten je zien hoe betrekkelijk het leven is. En je vraagt je af of ze hun lot van te voren geweten hebben.
In het Gettomuseum zagen we verschillende attributen, foto's en andere herinneringen. Ik vind het persoonlijk altijd maar aangrijpend om te zien wat mensen elkaar aan kunnen doen. En dan heb je nog de aantallen: Ik kan mij niet eens voorstellen hoe een groep van 140.000 mensen er uit moet zien, laat staan in zo'n (relatief kleine) stad.
We lieten de musea achter ons en vervolgden onze weg door de stad. Naast vele standbeelden zie je veel gedenktekens. Je loopt langs de woningen waar de Duitse machthebbers ooit huisvestten, het zwembad wat ze lieten bouwen en er maar verlaten bij ligt. Wij liepen naar de rand van de stad naar de Magdeburg Barakken.
Van verre zie je de grote begraafplaats met zijn verzorgde grasveld en vele grafstenen. De barakken zelf geven je een goede indruk van de daadwerkelijke leefomstandigheden. Na zo'n 5 á 6 uren zijn wij terug gelopen naar de auto en hebben ons bezoek afgerond met een bezoek aan de 2e begraafplaats met monument. Het was een dag vol impressies en bedenkingen die ik niet allemaal kan omvatten. Hoewel ik er een hard hoofd in heb, hoop ik dat we van onze geschiedenis leren.